مبانی انسان شناختی قرآن در تمدن سازی تربیت محور (با تکیه بر تفسیر المیزان)

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم و معارف قرآن، مشهد، ایران

چکیده

تمدن‌سازی نوین اسلامی یکی از مهم‌‌ترین گفتمان‏های نوپیدا در دوران معاصر است که در پی نهضت‌‌های اسلامی، جنبش بیداری اسلامی و شکست و رسوایی مکاتب مادی و غربی، اذهان اندیشمندان اسلامی را به خود جلب نموده است.
با عنایت به اهمیت ترسیم تمدن نوین اسلامی و بایستگی استخراج علوم انسانی از قرآن‌کریم و نیز نظر به جایگاه تربیت‌‌محوری تمدن اسلامی، و باتوجه‌به اینکه علامه طباطبائی ابتکارهایی در مباحث تربیتی ارائه نموده‌ است، پژوهش حاضر با بهره‌‌مندی از شیوه تحلیل محتوا، به استخراج و استنباط مبانی ویژه تفسیر المیزان در حوزه انسان‌شناسی و ارتباط آن با تمدن‌سازی پرداخته است.
برپایه مبانی قرآنیِ علامه در تفسیر المیزان، نفس انسان مسیر سلوک او به‌‌سوی خداوند بوده و شناخت و ارزیابی مداوم آن بسیار ضروری است. نفس یا همان شخصیت انسان بستگی و پیوندی ژرف با کارکرد او داشته و حتی می‌تواند دچار دوگانگی شود، پدیده‌‌ای که شناسایی آن در مدیریت کلان تمدنی بسیار حائز اهمیت است. از دیگر مبانی انسان‌‌شناختی علامه دربارۀ سعادت انسان، رابطه آن با عمل، حقیقی و فطری بودن آن و هویت نسبی و مرتبه‌ای سعادت است که شناخت و تدبیر صحیح آن از لوازم تمدن‌سازی تربیت‌محور می‌‌باشد. درنهایت نیز هویت جمعی و استکمال اجتماعی انسان مطرح می‌‌باشد که جایگاه آن در تمدن بسیار محوری و برجسته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Anthropological Fundamentals of the Quran in Training-based Civilization Construction (With Emphasis on Tafsir al-Mizan)

نویسنده [English]

  • Hakimeh Hosseini
Assistant Professor of Quranic and Hadith Sciences, University of Quranic Sciences and Education, Mashhad, Iran
چکیده [English]

New Islamic civilization construction is one of the most important new discourses in the contemporary era which attracted the mind of Islamic thinkers after Islamic movements, Islamic Awakening movement, and the failure and infamy of western and materialist schools.
Regarding the importance of designing new Islamic civilization and the necessity of extracting Humanities from the holy Quran and also considering the position of training-centeredness of the Islamic civilization, and regarding that Allamah Tabataba’ii has presented inventions in training issues, the present research, using content analysis method, has extracted and inferred the specific foundations of “Tafsir al-Mizan” in the field of anthropology and its relationship with forming civilization.
Based on Quranic fundamentals of Allamah in “Tafsir al-Mizan”, the human soul is his path towards God and its consistent recognition and evaluation is necessary. Human soul or personality has deep connection or bond with his function and even can be inflicted by duality, a phenomenon whose identification is highly important in civilizational macro-management. Among other anthropological fundamentals of Allamah about human felicity, are its connection to action, being real and primordial and relative and hierarchical identity of felicity whose recognition and true management are the tools of training-cantered civilization-making. Finally, the collective identity and social completion of man is raised whose position in civilization is important and significant.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • New Islamic Civilization
  • Training-centered Civilization
  • Anthropology
  • Allamah Tabataba’ii
  • Tafsir al-Mizan
  • The Holy Quran
قرآن‌‌کریم، ترجمۀ عبد المحمد آیتی.
ابن درید، محمد‌‌بن‌‌حسن (1988م‏). جمهرة اللغة، بیروت،‏ دار العلم للملآئین.
ابن منظور، محمدبن‌‌مکرم (1416ق). لسان العرب، بیروت، دار التراث العربی.
اسماعیل بن عباد (1414ق). المحیط فی اللغة، تحقیق: محمدحسن‏آل یاسین، بیروت،‏ عالم الکتب.
ایروانی محمود و ناصر صبحی قرامکی، علم النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی، تهران، سنجش.
باقری، خسرو (1387). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامیایران، تهران، شرکت انتشارات علمی‌ و فرهنگی.
جان احمدی، فاطمه (1386). تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، قم، معارف.
جان برنال (1354). علم در تاریخ، ترجمۀ ح. اسدپور و دیگران، تهران، امیرکبیر.
جوادی آملی، عبدالله (بی‌تا)، الوحی و النبوة، قم، اسراء.
ـــــــــــــــــــ (1372). تحریر تمهید القواعد صائن الدین علی‌‌بن‌‌محمدبن‌‌ترکه، ج1، تهران، الزهرا.
ـــــــــــــــــــ (1389). تسنیم، قم، اسراء.
ـــــــــــــــــــ (1389). تفسیر انسان به انسان، تحقیق محمدحسین الهی‌زاده.
جوهرى، اسماعیل‌‌بن‌‌حماد (1376ق). الصحاح‏، تحقیق عطار، احمدعبدالغفور، بیروت،‏ دارالعلم للملآئین‏.
حرّعاملی، محمدبن‌‌حسن (1405ق). وسائلالشیعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
دورانت، ویلیام جیمز (1365). درآمدی بر تاریخ تمدن، احمد بطحایی، تهران، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی.
دورکیم، امیل (1376). تربیت و جامعهشناسی، ترجمۀ علی‌‌محمد کاردان، تهران، دانشگاه تهران.
رستمی‌نسب، عباسعلی (1388). فلسفه تربیتی ائمۀ اطهار(، کرمان، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
صدرالدین شیرازی، محمد (1383). علمالنفس یا روانشناسی صدرالمتألهین (ترجمه و تفسیر از سفر نفس کتاب اسفار)، ترجمۀ جواد مصلح، تهران، دانشگاه تهران.
طباطبائی، سیدمحمدحسین‌‌ (1396ق). مجموعه مقالات و رسائل، گردآورنده سیدهادی خسروشاهی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی‌حوزۀ علمیه قم.
ــــــــــــــــــــــــــ (1348ق). شیعه در اسلام، مقدمه‌‌نویس حسین نصر، قم، دارالتبلیغ اسلامی.
ــــــــــــــــــــــــــ (1417ق). المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، مجمع مدرسین قم.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). العین، قم، هجرت.
یوکیچی فوکوتساوا، (1379). نظریه تمدن، ترجمۀ چنگیز پهلوان، تهران، گیو.
قاضی عبدالجبارهمدانی، ابوالحسن (1965م). المغنی فی ابواب التوحید والعدل، تحقیق: محمد محمدقاسم، مراجعة ابراهیم مدکور، اشراف طه حسین، قاهرة، مطبعة عیسی البابی الحلبی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1347ق). اصول کافى، تهران، المکتبة الاسلامیة.
لنیتون، رالف (1337). سیر تمدن، ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران، تابان.
مجلسی، محمدباقر (1392ق). بحار الأنوار، تهران، المکتبة الاسلامیة.
مصباح یزدی، محمدتقی (1368). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
مطهری، مرتضی (1387). جامعه و تاریخ، تهران، صدرا.
معین، محمد (1365). فرهنگ پارسی معین، تهران، امیرکبیر.
نقیب‌‌زاده جلالی، میرعبدالحسین(1374). نگاهی به فلسفۀ آموزش و پرورش، تهران، کتابخانۀ طهوری.
هیل، استفن و دیگران، (1367). فرهنگ جامعهشناسی، ترجمۀ حسن پویایی، تهران، چاپ پخش.