ایدئولوژی و تمدن ‎سازی: تأملی در نقش و کارکردهای ایدئولوژی اسلامی در تمدن‎ سازی نوین اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

این پژوهش به دنبال اثبات رابطه میان ایدئولوژی و تمدن‎سازی و نیز بیان کارکردهای آن درباره تمدن نوین اسلامی است. برخی نظریه‎پردازان غربی و شخصیت‎های به‎ظاهر روشن‎فکر مسلمان با طرح نظریه پایان ایدئولوژی و گفتمان ایدئولوژی‎زدایی از ساحت اجتماع، تدبیر امور معاش و زندگی این‎جهانی و به‎تبع مسائل مرتبط با تمدن و تمدن نوین اسلامی را فارغ از ایدئولوژی‎های مختلف دنبال کرده‎اند. بنابراین در این پژوهش تلاش شده با نگاهی توصیفی و رویکردی تحلیلی-انتقادی، ضمن تبیین ارتباط میان ایدئولوژی و تمدن‎سازی در پرتو گفتمان علمی نظریه‎پردازان تمدنی، با تأمل در این مسئله، کارکردهای هشت‎گانه‎ای چون (1) تمایزبخشی و تشخص میان تمدن نوین اسلامی و دیگر تمدن‎ها، (2) معنابخشی و جهت‎دهی به عناصر سازنده تمدن نوین اسلامی، (3) ایجاد هماهنگی و همسویی میان عناصر سازنده تمدن نوین اسلامی، (4) ایجاد وحدت و هم‎بستگی میان افراد انسانی تمدن نوین اسلامی، (5) بهره‎مندی معرفتی و عملی از سنت‎های معنوی خداوند در مسیر تمدن‎سازی نوین اسلامی، (6) فرهنگ‎سازی در مسیر تمدن‎سازی نوین اسلامی، (7) فهم انسان از تمدن نوین اسلامی و (8) ایجاد نهادها و سازمان‎های تمدن نوین اسلامی را برای ایدئولوژی درباره تمدن‎سازی نوین اسلامی شمارش کنیم. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ideology and Civilization: A Reflection on the Role and Functions of Islamic Ideology in the Modern Islamic Civilization

نویسنده [English]

  • Muhammad Poorabbas
PhD in Islamic Education, Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

This research seeks to prove the relationship between ideology and civilization and also to express its functions about modern Islamic civilization. Some Western theorists and ‘enlightened’ Muslim personalities have proposed the theory of the end of ideology and the discourse of de-ideologizing the society, managing the livelihood and life of this world, and consequently, issues related to civilization and the novel Islamic civilization, regardless of different ideologies, have been pursued. Therefore, in this research, with a descriptive view and analytical-critical approach, while explaining the relationship between ideology and civilization in the light of the scientific discourse of civilization theorists; by considering this issue, eight functions are described as follows: (1) Distinction between modern Islamic civilization and other civilizations, (2) Defining and orienting the building blocks of modern Islamic civilization, (3) Creating harmony and alignment between the building blocks of modern Islamic civilization, (4) Creating unity and solidarity amongst the people of the modern Islamic civilization, (5) The epistemological and practical benefit of God's spiritual traditions in the path of the modern Islamic civilization, (6) Building a culture in the path of the modern Islamic civilization, (7) Human understanding of the modern Islamic civilization and (8) Creating modern Islamic civilization institutions and organizations for the ideology of modern Islamic civilization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ideology
  • Civilization Building
  • Modern Islamic Civilization
قرآن کریم.
آذرنگ، عبدالحسین (1390). تاریخ تمدن، تهران، کتابدار.
آرون، ریمون (1390). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعهشناسی (متن بازبینی‎شده)، ترجمه باقر پرهام، تهران، علمی و فرهنگی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت، دار صادر.
افروغ، عماد (1379). فرهنگشناسی و حقوق فرهنگی، تهران، فرهنگ دانش.
انوری، حسن (1387). فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن.
ایزوتسو، توشیهیکو (1381). خدا و انسان در قرآن: معنیشناسی جهانبینی قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار.
بابایی، حبیب‎الله (1393). کاوشهای نظری در الهیات و تمدن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بشلر، ژان (1370). ایدئولوژی چیست؟ نقدی بر ایدئولوژیهای غربی، ترجمه علی اسدی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
بن نبی، مالک (1407ق). شروط النهضه، دمشق، دار الفکر.
ـــــــــــــــــ (1420ق). مشکلة الثقافه، دمشق، دار الفکر.
تیلیش، پاول (1376). الهیات فرهنگ، ترجمه مراد فرهادپور و فضل‎الله پاکزاد، تهران، طرح نو.
توین‎بی، آرنولد (1353). تمدن در بوته آزمایش، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران، امیرکبیر.
دانیل، گلین (1363). تمدنهای اولیه و باستانشناسی خاستگاه آنها، ترجمه هایده معیری، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
دورانت، ویلیام جیمز (1390). تاریخ تمدن (عصر ایمان بخش اول)، ترجمه ابوطالب صارمی، ابوالقاسم پاینده و ابوالقاسم طاهری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــ (1391). لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب خویی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار العلم.
روح‎الامینی، محمود (1365). زمینه فرهنگشناسی، تهران، عطار.
زرشناس، شهریار (1396). شناخت و سنجش ایدئولوژیهای مدرن، تهران، شرکت انتشارات کیهان.
جعفری، محمدتقی (1385). ترجمه و تفسیر نهجالبلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جوهری، اسماعیل بن محمد (1376ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح اللغه، بیروت، دار العلم للملایین.
حجازی، فخرالدین (1350). نقش پیامبران در تمدن انسان، تهران، مؤسسه انتشارات بعثت.
بیانات امام خامنه‎ای در جمع دانشجویان، دانش‎آموزان و سایر جوانان خراسان شمالی در تاریخ 23/7/1391، پایگاه اطلاع‎رسانی مقام معظم رهبری: .www.Liader.ir
بیانات امام خامنه‎ای در دیدار رئیس‎جمهور و اعضای هیئت‎دولت در تاریخ 6/6/1390، پایگاه اطلاع‎رسانی مقام معظم رهبری: .www.Liader.ir
سروش، عبدالکریم (1378). فربهتر از ایدئولوژی، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط.
ـــــــــــــــــ (1385). مدارا و مدیریت، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط.
سوروکین، الکساندر پیتریم (1377). نظریههای جامعهشناسی و فلسفههای نوین تاریخ، ترجمه اسدالله (امیر) نوروزی، تهران، انتشارات حق‎شناس.
شریعتی، علی (1370). اسلامشناسی 1، تهران، انتشارات قلم.
ـــــــــــــــــ (بی‎تا). اسلامشناسی، تهران، چاپخش.
ـــــــــــــــــ (1370). تاریخ تمدن، تهران، انتشارات قلم.
ـــــــــــــــــ (1372). جهانبینی و ایدئولوژی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
صدر، سیدمحمدباقر (1421ق). رسالتنا (موسوعة الشهید الصدر)، قم، مرکز الأبحاث والدراسات التخصصیه للشهید الصدر، ج 5.
طباطبائی، سیدمحمد حسین (1387). روابط اجتماعى در اسلام‏، قم، مؤسسه بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــ (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
علی‎بابایی، غلامرضا و بهمن آقایی (1365). فرهنگ علوم سیاسی، تهران، نشر ویس.
عمید، حسن (1363). فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر.
کرمی قهی، محمدتقی و همکاران (1386). جستاری نظری در باب تمدن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
 
گرب، ادوارد (1372). نابرابری اجتماعی: دیدگاههای نظریهپردازان کلاسیک و معاصر، ترجمه محمد سیاهپوش و احمدرضا غروی‎نژاد، تهران، نشر معاصر.
لوکاس، هنری (1366). تاریخ تمدن، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران، مؤسسه کیهان.
مصباح یزدی، محمدتقی (1361). ایدئولوژی تطبیقی، تهران، در راه حق.
معین، محمد (1360). فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر.
ملاصالحی، حکمت‎الله (1378). زیبایی و هنر از منظر وحیانی اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
نولان، پاتریک و گرهارد لنسکی (1380). جامعههای انسانی، ترجمه ناصر موفقیان، تهران، نی.
ولایتی، علی‎اکبر (1384). فرهنگ و تمدن اسلامی، قم، دفتر نشر معارف.
هانتینگتون، ساموئل (1374). نظریه برخورد تمدنها: هانتینگتون و منتقدانش، ترجمه مجتبی امیری، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
ــــــــــــــــــــ (1384). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشر علم.
یوکیچی، فوکوتساوا (1379). نظریه تمدن، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران، گیو.