واکاوی «تحول متون درسی» با نظر به رویکرد تمدنی از دیدگاه مقام معظم رهبری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی، واحد خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه علوم تربیتی، پردیس آیت الله طالقانی، دانشگاه فرهنگیان، قم، ایران

چکیده

امروزه تولید علم و دانش یکی از شاخصه‎ های تمدن‎ ساز است که پس از انقلاب اسلامی، جایگاه ویژه ‎ای در سخنان نظریه ‎پردازان جامعۀ اسلامی داشته است. اهمیت علم به‎عنوان رکن تمدنی تا بدانجاست که فقدان یا کاستی در این رکن، عزت ‎مندی، استقلال، هویت، امنیت و رفاه کشور را تحت الشعاع خود قرار می ‎دهد. ازاین ‎رو ‎آیت‎الله خامنه‎ ای، رهبر معظم انقلاب، در چند سال اخیر بیش از پیش بر اهمیت تولید علم و دانش در اقتداربخشی به جامعه تأکید دارد. نظر به اینکه بازنگری و بازتولید متن درسی و به‎ عبارتی تحول متون درسی در مراکز آموزشی، یکی از پایه‎ های تولید علم شمرده می ‎شود، در این مقاله با روش کیفی تحلیل مضمون، تحول متن درسی با نگاه تمدنی ‎آیت ‎الله خامنه ‎ای مورد واکاوی قرار گرفت و پس از رفت ‎و برگشت بین مضامین و تحلیل آنها 35 مضمون پایه، هشت مضمون سازمان‎ دهنده و درنهایت سه مضمون فراگیر به ‎دست آمد. از دیدگاه ‎آیت‎ الله خامنه‎ ای، ضرورت بازنگری در متون درسی، در قالب سه کد «تدوین متون درسی زمینه ‎ساز تمدنی»، «مسئله‎ مندی متون درسی» و «راهبردهای تدوینی» برساخته شد. همچنین «وجود نگاه انحصاری»، «عدم توجه به نیازهای عصری» و «ضعف بیانی متون درسی» در برساخته کردن آسیب ‎های متون درسی کنونی نقش دارد. با تحلیل و تلفیق کدهای الزامات تدوینی نیز، تحول در «الزامات محتوایی» و «ظاهری» به ‎دست آمد. یافته‎ها به ‎دلیل مبتنی بودن مقوله‎ ها به فحوای عالم برجسته حوزه‎ های علمیۀ معاصر و تطبیق آنها با آموزه ‎های دینی و مسائل روز، تنها به زمینۀ مجموعۀ تدوین متون حوزه‎ های علمیۀ خواهران و برادران وابسته نیست و قابلیت کاربرد در موقعیت ‎های گوناگون، به ‎ویژه سازمان برنامه ‎ریزی و پژوهش کشور و سازمان نشر کتاب‎ های درسی دانشگاهی (سمت)، را دارد و می ‎تواند شاخص ‎های مهم را برای ترسیم و تدوین خط ‎مشی تحولی تدوین متون درسی و ارتقای کیفیت نظام آموزشی فراهم سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the "transformation of textbooks" with regard to the civilizational approach from the perspective of the Supreme Leader

نویسندگان [English]

  • Zahra Abyar 1
  • Hasan fanidpour 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Khorasgan Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Ayatollah Taleghani Campus, Farhangian University, Qom, Iran
چکیده [English]

Today, the production of science and knowledge is one of the indicators of civilization that has had a special place in the words of theorists of Islamic society after the Islamic revolution. The importance of science as a pillar of civilization is so far that the lack or deficiency of this pillar overshadows the respectability, independence, identity, security and well-being of the country. Therefore, Ayatollah Khamenei, the supreme leader of the revolution, in the last few years has been emphasizing more and more the importance of producing science and knowledge in empowering the society. Considering that the revision and reproduction of textbooks, i.e., the evolution of textbooks in educational centers, is considered one of the foundations of science production, in this article, with the qualitative method of content analysis, the evolution of textbooks with the civilizational perspective of Ayatollah Khamenei was analyzed and after going back and forth Among the themes and their analysis, 35 basic themes, eight organizing themes and finally three comprehensive themes were obtained. From Ayatollah Khamenei's point of view, the need to revise the textbooks was created in the form of three codes: "editing textbooks with a civilizational background", "problemization of textbooks" and "editing strategies". Also, "existence of exclusive view", "lack of attention to modern needs" and "weakness of expression of textbooks" play a role in creating the damage of current textbooks. By analyzing and combining the codes of compilation requirements, the transformation in "content requirements" and "appearance" was obtained. The findings, due to the fact that the categories are based on the content of the prominent scholars of contemporary seminaries and their adaptation to religious teachings and current issues, are not dependent only on the compilation of the texts of the seminaries of sisters and brothers, and the applicability in various situations, especially the planning and research organization of the country and the organization The publishing of university textbooks (Samt) has and can provide important indicators for drawing and formulating a revolutionary policy for the development of textbooks and improving the quality of the educational system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • transformation
  • textbooks
  • modern Islamic civilization
  • Ayatollah Khamenei
احمدی، حسن سعید. (۱۳۹۴). تحول در سیستم حوزه علمیه به سمت حوزه علمیه تمدن ساز برای تولید سیستم های اسلامی (ظرفیت های تمدن سازی). کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، 4، 1336-1401.
اشرفی، عباس، و آخوندی، فاطمه (1390). آسیب ‎شناسی آموزش دینی در دانشگاه از دیدگاه اساتید، رهیافت انقلاب اسلامی، 5(17)، 133-145.
اکبری، مرتضی، و رضایی، فریدون (1394). واکاوی شاخصه‎ های تمدن نوین اسلامی در اندیشۀ مقام معظم رهبری. الگوی پیشرفت اسلامی و ایرانی، 3 (5)، 85-108.
ایمان، محمدتقی (1394). فلسفۀ روش تحقیق در علوم انسانی. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بیانات آیت الله خامنه ای، دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir/.
خنیفر، حسین، و مسلمی، ناهید (1395). روشهای پژوهش کیفی. تهران، انتشارات نگاه دانش.
دیبایی صابر، محسن، کارآمد، حسین، و طهماسب ‎زاده شیخلار، داود (1399). تبیین مؤلفه‎ های تمدن نوین اسلامی مورد نظر مقام معظم رهبری و تحلیل جایگاه آن در اسناد بالادستی آموزش‎و پرورش ایران. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 28(47)، 87-105.
رضوی، مرتضی (1389). دربارۀ تحول در حوزۀ علمیه به مناسبت مطالبات مقام معظم رهبری در مسافرت به قم.سمات، 1(3)، 48-56.
شفیع‎پور، فرهاد، مطلق، و تدین، مریم (1392). بررسی ابعاد پداگوژیکی اسلامی کردن برنامه‎ های درسی دانشگاهی در حوزۀ علوم انسانی. پژوهش در برنامه ریزی درسی، 10)37(،33 تا 45.
عالمی، سیدعلیرضا (1386). رهیافتی بر تمدن و تمدن اسلامی از دیدگاه سیدحسین نصر. تاریخ و تمدن اسلامی، 2( 6). 157-182.
فوزی، یحیی، و صنم‎زاده، محمودرضا (1391). تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی. تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، 3(9)، 7-40.
قندیلی، سیدجواد (1389). بررسی الگوی سازمان‎ دهی برنامۀ درسی جاری سطح یک حوزۀ علمیه و ارائۀ ویژگی‎های مطلوب آن با توجه‎ به رویکرد تلفیقی مضمون ‎محور. مطالعات تربیتی و روانشناسی، 11(1)، 109-132.
کارآمد، حسین (1390). در جست و جوی راهکارهای تدوین متون درسی، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
محمدپور، احمد. (1388). تحلیل داده های کیفی: رویه‎ها و مدل ‎ها. انسانشناسی، 2(10)، 127-160.
مفتخری، حسین (1379). تمدن اسلامی، مبانی و مؤلفه‎های اساسی آن. تاریخ اسلام، 1(2)، 3-6.
ملکی، حسن (1384). شیوۀ طراحی و تألیف کتاب درسی. سخن سمت، 10(14)، 9-22.
ملکی، حسن (1396). هویت دینی برنامۀ درسی (جستاری در نظریۀ اسلامی برنامۀ درسی)، تهران، آییژ.
ناصری ‎راد، علی (1390). متون درسی و نقش آن در تحول حوزه، حوزه، 28(159و160)، 114-127.
نوید ادهم، مهدی (1391). الزامات مدیریتی تحول بنیادین در آموزش‎ و پرورش. راهبرد فرهنگ، 5(17و18)، 295-324.
یاقوتی، ابراهیم (1398). مؤلفه ‎ها و راهکارهای تمدن نوین اسلامی در اندیشه ‎های امام خمینی و مقام معظم رهبری. شاهد اندیشه، 1(1)، 107-137.