جایگاه فقه در تمدن‎سازی اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری ادبیات عرب دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

2 استادیار ادیان و عرفان دانشگاه بین المللی اهل بیت، تهران، ایران

3 استادیار تاریخ اسلام دانشگاه بین المللی اهل بیت، تهران، ایران

چکیده

تمدن‎سازی و طرح ایده‎های کارکردگرا در ساخت تمدن، یکی از آرمان‎های بزرگ حاکم بر ایدئولوژی‎های جهان از گذشته تا به امروز بوده است. تمام مکاتب فکری با ادعای ساخت جامعه‎ای متمدن که از توان رفع نیازهای جوامع انسانی برخوردار است، به بسط نظریه‎های تمدنی اقدام کرده‎اند. دین اسلام یکی از این مکاتب فکری است که از زمان ظهور تاکنون، توانسته است پتانسیل اندیشگانی خود را با تکیه بر منبع وحی در جهت ایجاد تمدنی الهی-انسانی به منصه ظهور برساند. این دین با هدف انتظام‎بخشی به ساحت زندگی انسان در دو بعد فردی و اجتماعی در چهارچوب تمدن، اهتمام ویژه‎ای به علوم مبذول داشته است. فقه یکی از علوم دارای اهمیت در تمدن‎سازی اسلامی است که در همه ادوار تاریخ اسلام، به‎عنوان یک ابزار بنیادین در تمدن‎سازی مورد استفاده قرار گرفته است. این علم با ارائه نظریاتی در دو بعد خرد (شخصی) و کلان (انسان، جامعه و جهان)، مهم‎ترین دانش بومی اسلام است که توان تأسیس تمدن را داراست. امام خمینیŠ از اندیشمندان اسلامی در عصر معاصر هستند که همت خود را بر آن داشتند تا روشی را با تکیه بر دانش فقه به منظور احیای تمدن اسلامی ارائه دهند.
مقاله پیش رو با روشی توصیفی-تحلیلی تلاش دارد کارکرد فقه را در تمدن‎سازی اسلامی با تکیه بر مبانی فکری امام خمینیŠ مورد بحث قرار دهد. یافته‎های پژوهش نشان می‎دهد: 1. فقه به‎عنوان یکی از مبانی اصلی اندیشه امام خمینیŠ نقش اساسی را در ایجاد این تمدن برعهده دارد؛ 2. در اندیشه امام خمینیŠ محدود ساختن فقه در امور فردی، در مخالفت قطعی با هدف شارع از وضع احکام بوده است؛ 3. امام خمینیŠ حکومت در اسلام را مصداق عینی فقه در حل بحران‎های جامعه و نشان‎دهنده جنبه عملى فقه می‎دانند؛ 4. در نظر حضرت امام، هدف شارع از وضع احکام در کنار نظم‎بخشی و قانون‎مداری در رفتار فردی، حمایت از ساختن جامعه‎ای همراه با قانون (شرع) است که این جامعه به ساختن تمدن شایسته انسان الهی مبادرت ورزد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Status of Jurisprudence in Islamic Civilization from the Perspective of Imam Khomeini

نویسندگان [English]

  • Hossein Ashoori 1
  • Abolfazl Tajik 2
  • Mahdi Mohammadi 3
1 PhD in Arabic Literature, Kharazmi University, Karaj, Iran
2 Assistant Professor of Religions and Mysticism, Ahl al-Bayt International University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor of Islamic History, Ahlul Bayt International University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Civilization and the layout of functionalist ideas in civilizational construction has been one of the great ideals directing the ideologies of the world for years. All schools of thought have developed theories of civilization by claiming to build a civilized society that can meet the needs of human societies. The religion of Islam is one of these schools of thought that has been able to reach its intellectual potential by relying on the source of revelation in order to create a divine human civilization since its emergence. With the aim of regulating the field of human life in both individual and social dimensions within the framework of civilization, this religion has paid special attention to the (Islamic) sciences. Jurisprudence is one of the important sciences in Islamic civilization that has been used in all periods of Islamic history as a fundamental tool in civilization. By presenting theories in both micro (personal) and macro (human, society and world) dimensions, this science is the most important indigenous knowledge of Islam that has the ability to establish a civilization. Imam Khomeini (ra) is one of the Islamic philosophers in the contemporary era who tried to provide a method based on the science of jurisprudence in order to revive the Islamic civilization.
The present article attempts to discuss the function of jurisprudence in an Islamic civilization based on the ideological foundations of Imam Khomeini in a descriptive-analytical way. Research findings show: 1. As one of the main foundations of Imam Khomeini's thought, jurisprudence plays a fundamental role in the creation of this civilization; 2. From Imam Khomeini's perspective, the restriction of jurisprudence in individual matters is in direct opposition to the Sharia’s goal of passing rulings; 3. Imam Khomeini considers government in Islam as an objective example of jurisprudence in resolving the crises of society and displays the practical aspect of jurisprudence; 4. According to Imam Khomeini, the purpose of the Sharia in enacting rulings along with order and rule of law in individual behavior is to support the construction of a society in accordance with the law (Sharia) that this society should establish a worthy civilization of divine men.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam
  • Civilization
  • Imam Khomeini
  • Jurisprudence
قرآن کریم.
اکبری، کمال (1391). «ظرفیت‎های فقه سیاسی برای نظام‎سازی»، مطالعات انقلاب اسلامی،  س 9، ش 30، پاییز، ص 41-58.
الویری، محسن (1395). «درآمدی بر ظرفیت‎سنجی تمدنی آیات فقهی قرآن»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، س 7، ش 24، پاییز، ص 7-33.
الویری، محسن و سیدرضا مهدی‎نژاد (1392). «رابطه دین و تمدن در اندیشه مالک بن نبی»، تاریخ و تمدن اسلامی، س 9، ش 18، ص 163-191.
ـــــــــــ (1397). «رابطۀ اسلام و تمدن در اندیشۀ امام خمینیŠ»،  اسلام و مطالعات اجتماعی، س 6، ش 2، پاییز، ص 7-29.
تهانوى، محمد (1418ق). کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت، دار الکتب العلمیه.
الجابری، محمد عابد (1376). «دانش فقه: بنیاد روش‎شناختی عقل عربی–اسلامی»، ترجمه محمدمهدی خلجی، نقد و نظر، ش 4، پاییز، ص 114-140.
جناتی، محمد ابراهیم (1373). «أدوار الفقه الإسلامی الإمامی نشأته، عوامل تطوره و أدواره»، نشریة الفکر الإسلامی، ش 5، ص 31-45.
جوادی آملی، عبدالله (1384). انتظار بشر از دین، قم، مرکز نشر اسراء.
حاید، فریده (2018م). «مقصد التعارف وأثره فی القانون الدولی الإسلامی»، إسلامیة المعرفة (مجلة الفکر الإسلامی المعاصر)، العدد 92، ص 113-148.
حسین‎زاده، على‎محمد (1388). فقه و کلام، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى.
حلمی‎زاده، حمید (2002م). ثورة الفقیه و دولته، قراءات عالمیة فی مدرسة الإمام الخمینی، دمشق، مؤمن قریش.
خراسانی، رضا (1392). «روش‎شناسی فقه حکومتی در سپهر اندیشه فقهی-سیاسی امام خمینیŠ»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، س 3، ش 9، زمستان، ص 47-68.
موسوی خمینى، سیدروح‏الله (1389). صحیفه امام‏، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىŠ.
ـــــــــــــــ (1397). ولایت فقیه ‏(حکومت اسلامی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىŠ.
دورانت، ویل (بی‎تا). قصة الحضاره، ترجمه زکی نجیب محفوظ، لبنان، دار الجیل.
دهقانی، سیدامیرحسین و حسن حضرتی (1392). «درک متأخر مسلمانان از تمدن»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، س 46، ش 2، زمستان، ص 173-194.
راغب اصفهانی، حسین (1979م). مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت، الدار الشامیه.
سبحانی، جعفر (1406ق). «تطور فقه نزد شیعه»، مجله تراثنا، س 1، ش ۲، ص ۱۵-۳۴.
سپهری، محمد (1385). تمدن اسلامی در عصر امویان، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
سقازاده، مهدی (1396). «بررسی مسیر تحقق تمدن اسلامی در نگاه فقه»، بلاغ مبین، ش 52 و 53، پاییز و زمستان، 129-160
سمحرانی، اسعد (1369). مالک بن نبی؛ اندیشمند مصلح، ترجمه صادق آیینه‎وند، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
 سیدباقری، سیدکاظم و بتول ملاشفیعی (1394). «فقه سیاسی: الگوی دانش بومی اسلامی»، مجموعه مقالات کنگره بینالمللی علوم انسانی اسلامی، دوره دوم، ش 5، ص 11-34.
شمس‎الدین، محمدمهدی (1997م). الاجتهاد و الحیاه، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
طباطبایی بروجردی، حسین (1362). البدر الزاهر فی صلاة الجمعه و المسافر، قم، دفتر تبلیغات اسلامى.
طباطبائی، سیدمحمد حسین (1371). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر همدانی، قم، جامعه مدرسین.
ابن مکى عاملى، محمد (شهید اول) (1419ق). ذکرى الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‎السلام.
العلام، مهند یوسف (2017م). مقدمات فی اصول فلسفة الدین: الفلسفة الدینیه.
عماره، محمد (2006م). فی فقه الحضارة الإسلامیه، مصر، مکتبة الشروق الدولیه.
عندلیب، حسین و عابدین سیاحت اسفندیاری (1394). «جایگاه مبانی و عناصر "فقه تمدن‎ساز" در مواجهه با جهانی‎سازی»، اولین کنفرانس بینالمللی نقش مدیریت انقلاب اسلامی در هندسه قدرت نظام جهانی (مدیریت، سیاست، اقتصاد، فرهنگ، امنیت، حسابداری).
الغافری، نبیل بن معیوف بن ظفیر (2010م). الفقه الحضاری: الواقع و الطموح، ندوة تطویر العلوم الفقهیه (الفقه الحضاری، فقه العمران)، سلطنة عمان.
غزالی، محمد بن محمد (1375). إحیاء علوم الدین، بیروت، دارالکتب العربیه.
غفاری‎پور، یونس (1393). «درآمدی بر نقش فقه عصر تشریع در بسترسازی تمدن اسلامی»، کنگره بینالمللی فرهنگ و اندیشه دینی، ص 708-730.
کلینی، محمد بن یعقوب (1342). أصول الکافی، شرح محمد صالح بن احمد مازندرانی، تهران، المکتبة الاسلامیة للنشر والتوزیع.
متولی امامی، سیدمحمد حسین (1394). جستارهایی نظری در باب تمدن اسلامی، قم، دفتر نشر معارف.
مجلسى، محمد باقر (1403ق). بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
مشکانی سبزواری، عباسعلی و ابوالفضل سعادتی (1392). «فقه حکومتی؛ نرم‎افزار توسعه انقلاب اسلامی»، مطالعات انقلاب اسلامی، س 10، ش ۳۲، بهار، ص ۹۷-۱۱۸.
مشکانی سبزواری، عباسعلی و محسن الویری (1390). «درآمدی بر سنجش ظرفیت‎های تمدن‎سازی فقه»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، س 2، ش 3، تابستان، ص 145-182.
مشکانى سبزوارى، عباسعلى و سیدمحمد فقیه (1391). «فقه معطوف به تمدن»، معرفت، س21، ش 182، زمستان، ص 27-46.
مطهری، مرتضی (1359). خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، صدرا.
السیوری مقداد، فاضل (1403ق). ضد القواعد الفقهیه، قم، مکتبة آیة الله مرعشى نجفى.
المنتظری، الشیخ حسین علی (1415ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیه، قم، نشر تفکر.
مهدوی، اصغرآقا و مهدی سقازاده (1394). «بررسی و تحلیل نقش و جایگاه دانش فقه در تمدن‎سازی»، پژوهشنامه میانرشتهای فقهی، س 4، ش 1، پاییز و زمستان، ص 43-58.
میرباقری، سیدمحمدمهدی (1396). درآمدی بر رویکردهای فقه حکومتی، قم، تمدن نوین اسلامی.
هدایتی، محمد (1394). «تأثیر جدایی فقه و اخلاق در ضعف فرهنگ اخلاقی در تمدن اسلامی»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، س 6، ش ۲۰، پاییز، ص ۷-۲۸.