فرایند شکل‌گیری فرهنگ «جهاد» در نظام جامع آموزه‌های قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار علوم قران و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشجوی دکترای علوم قران وحدیث دانشگاه آزاد اسلامی_واحد علوم تحقیقات تهران

چکیده

فرهنگ، نظام وحدت یافتة بینش‌ها، باورها، ارزش‌ها و هنجارهای بشری ناظر به حقوق بنیادی انسان است که به‌عنوان مبنا و شیوة الگوی زیستِ مطلوب انسانی پذیرفته شده‌اند؛ آن‌چنان‌که به صورت ناخودآگاه و غیر ارادی، در همة عرصه‌های زندگی او جریان یافته‌اند؛  برایند فرهنگ، هویت‌یافتگی انسان‌ است که نمود آن را در مجموعة اقدامات او که در طول تاریخ، در قالب یک نظام ذخیرۀ دانش، به‌گونه‌ای نهادمند تحقق و سامان یافته‌اند، می‌توان مشاهده کرد.
جهاد در گفتمان اسلامی، کوششِ پایدار و مقاوم در راه نشر و پیشرفت اسلام و جامعۀ اسلامی در نتیجۀ یک خود‌آگاهی و هدف‌داری معطوف به رشد است که گاه به صورت نشر اسلام و آموزه‌های آن میان ملت‌ها و برچیدن طاغوت و گاه برای مقابله با تهاجم دشمن به قلمرو مرزهای اسلامی، در قالب سخت‌افزار یا نرم‌افزار نمود می‌یابد. تأکید فراوان آیات قرآن کریم نسبت به این مسئله، نشان از اهمیت آن است. شکل‌گیری فرهنگ جهاد در بخش‌های گوناگون جامعۀ امروز، ضرورتی است که انکار آن، انکار مبادی عقلی، فطری و پشت کردن به شرع مقدس به شمار می‌رود؛ به‌ویژه ‌آنکه تحقیق در این مسئله، کمتر در دستور کار قرآن‌پژوهان قرار گرفته است. 
پژوهش حاضر، کوشیده است تا با رویکردی روش‌مند و منسجم، فرایند شکل‌گیری فرهنگ جهاد در منطق آموزه‌های قرآن کریم را در سه مرحلۀ نگارشی خود، یعنی، تبیین و تحلیل مفهوم «فرهنگ»، «جهاد» و «فرایند فرهنگ قرآنی جهاد»، بررسی و تحلیل نماید. سیاست‌گذاری برای هر‌یک از مراحل این فرایند در جامعه، زمینۀ شکل‌گیری ارزش جهاد را فراهم می‌آورد. نوع تحقیق بنیادین‌ـ توسعه‌ای است. روش‌شناسی ناگزیر این مهم، از راه توصیف و تحلیل و با رجوع به منابع کتابخانه‌ای و نرم‌افزاری صورت می‌پذیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Process of the Formation of the Culture of Jihad in the Comprehensive System of the Teachings of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Hassan Kharaghani 1
  • Hossein Shahbazpour Shahbazpour 2
1 Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences Department, Razavi Islamic Sciences Universit
2 PhD. Student in Quran and Hadith Sciences, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran
چکیده [English]

Culture is the unified system of human insights, beliefs, values and norms regarding basic rights of human beings which is accepted as the basis and the way of human's desired living; as unconsciously and unintentionally, it runs in all aspects of man's life; the outcome of culture is that man gains identity and it's manifestation can be seen in his actions in the course of history in the form of a system of knowledge storage.
Jihad, in Islamic discourse, is consistent and strong effort in developing Islam and the Islamic community as a result of self-awareness and having direction towards growth which sometimes manifests itself in the form of developing Islam and its teachings among nations and fighting oppressors and sometimes in the form of hardware or software in fighting the invasion of the enemy to the borders of the Islamic territory. The abundant emphasis of the verses of the holy Quran on this issue shows its importance. Formation of the culture of Jihad in different parts of the present time society is a necessity which ignoring it is considered as ignoring intellectual and natural principles and turning away from the holy religion of Islam; and specially that doing research on this issue is not taken seriously by Quran researchers.
The present article has tried to investigate and analyze the process of the formation of the culture of Jihad in the logic of the teachings of the holy Quran in its three stages of writing, i.e. explaining the concepts of "culture", "Jihad", and "the process of the Quranic culture of Jihad", using a methodological and consistent approach. Policy-making for each of the stages of this process in the society sets the ground for the formation of the value of Jihad. The present research is of basic-developmental kind. The unavoidable methodology of this issue is done through description, analysis, and consulting library and software sources

کلیدواژه‌ها [English]

  • culture
  • Jihad
  • Primary Jihad
  • Defensive Jihad
  • dignity
  • Fighting oppression

مراجع

قرآن کریم.
ابن ابی فراس، ورام(بی‌تا). مجموعۀ ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، چاپ اول، قم، مکتبة فقیه، ج 1.
ابن طاهر اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور(1375). تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، (نجیب مایل هروى و على اکبر الهى خراسانی)، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ج 1.
ابن منطور، محمد بن مکرم(1414 ق). لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دارصادر، ج ‏3.
احمدی، محمد مهدی(1388). تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب.
آخوندی، مصطفی(بی‌تا). نظام دفاعی اسلام، قم،پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی.
آشوری، داریوش(1381). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ انتشارات آگاه.
آلوسی، سید محمود(1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، چاپ اول، بیروت،دارالکتب العلمیه، ج 12.
بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418 ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق: محمد عبد الرحمن المرعشلی، چاپ اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج ‏5.
توسلی، غلام‌عباس(1389). نظریه‌های جامعه‌شناسی، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات سمت.
جمعی از نویسندگان(بی‌تا). اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، قم، پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی.
جمعی از نویسندگان(بی‌تا). جهاد و دفاع در اسلام، قم، پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله(1388). تفسیر موضوعی قرآن کریم(جامعه در قرآن)، چاپ دوم، قم، مرکز نشر اسراء، ج 17.
حسینی‌پور سی‌سخت، نیک‌نام(1390). فرهنگ، فعالیت فرهنگی و صنایع فرهنگی، چاپ اول، تهران،زیتون سبز.
دهخدا، علی‌اکبر(1373). لغت‌نامۀ دهخدا، چاپ اول(از دورۀ جدید)، تهران، مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ج 5 و 7.
دهخدا، علی‌اکبر(1377). لغت‌نامۀ دهخدا، چاپ دوم (از دورۀ جدید)، تهران، مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، ج 11.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412 ق). المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، چاپ اول، بیروت، الدارالشامیه.
رفیع‌پور، فرامرز(1380). آناتومی جامعه، تهران، شرکت سهامی انتشار.
ریکارت سوتو، لوئیس(1368). «تفکر دربارۀ تحولات و آیندۀ آموزش و پرورش»، نامۀ فرهنگ، ترجمۀ محمد علی امیری، تهران، انتشارات مدرسه، شمارۀ 14 و 15.
سبحانی، جعفر و محمد محمد رضایی(1387). اندیشۀ اسلامی (1)، چاپ 42، قم، دفتر نشر معارف.
سعادت، عوض‌علی(1389). نقش اسلام در توسعۀ فرهنگی، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
سلیمی، حسین(1379). فرهنگ‌گرایی، جهانی شدن و حقوق بشر، تهران، انتشارات وزارت خارجه.
شیرودی، مرتضی(1386). جهانی سازی در عرصۀ فرهنگ و سیاست، چاپ اول، قم، زمزم هدایت.
طالقانی، سید محمود(1362). پرتوى از قرآن، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار، ج 2.
طبرسی، فضل بن حسن(1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ج‏ 9.
ـــــــــــــ (1377). تفسیر جوامع الجامع، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزۀ علمیۀ قم، ج 1.
طریحی، فخرالدین(1375). مجمع‌البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، ج 3.
قرشی، سید علی‌اکبر(1371). قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج‏ 2.
کاشانی، ملا فتح الله(1423 ق). زبدة التفاسیر، تحقیق: بنیاد معارف اسلامی، چاپ اول، قم، بنیاد معارف اسلامی، ج 7.
مصباح یزدی، محمدتقی(1379). آموزش عقاید، چاپ سوم، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی
ـــــــــــــ (1384). به سوی او (مشکات)، تحقیق: محمد مهدی نادری قمی، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ.
مصطفوی، حسن(1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج ‏2.
معین، محمد(1386). فرهنگ فارسی معین، اهتمام عزیزإله علی زاده و محمود نامنی، چاپ دوم، تهران، انتشارات نامن، ج 2.
مقدس اردبیلی(1387). اصول دین، تحقیق: محسن صادقی، چاپ چهارم، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب.
مکارم شیرازی، ناصر(1374). تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج 21.
موحد، موحد ضیاء(1378). منتقدان فرهنگ، چاپ اول، تهران، انتشارات طرح نو.
موسوی لاری، سید مجتبی(1386). رسالت اخلاق در تکامل انسان، چاپ پنجم، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب.
میرمعزی، سید حسین(1388). نظام اقتصادی اسلام، (دفتر اول: مبانی فلسفی)، چاپ دوم، تهران، کانون اندیشۀ جوان.
نجفی، محمدحسن بن باقر(بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق: شیخ عباس قوچانی، چاپ هفتم، بیروت،  دار إحیاء التراث العربی، ج ‏21.
نظرپور، محمدنقی(1378). ارزش‌ها توسعه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
نفیسی، علی‌اکبر(1355)، فرهنگ نفیسی، تهران، خیام.
نولان، پاتریک و دیگران(1380). جامعه‌های انسانی، ترجمۀ ناصر موفقیان، تهران، نشر نی.
نشریات علمی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع)
دوره 2، شماره 2
پژوهش های دفاعی امنیتی اسلام
بهار و تابستان 1395
صفحه 87-112

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار